Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) pomoże w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych oraz innych zanieczyszczeń powietrza. Jest to też nowy dokument strategiczny, który gminy będą wykorzystywać sięgając po fundusze unijne na lata 2014-2020, mocno powiązany ze strategią rozwoju. Przygotowanie PGN wymaga przeprowadzenia oceny sytuacji w danej gminie w tym obszarze oraz wiedzy o możliwościach obniżania emisji na poziomie lokalnym m.in. w obszarach budownictwa, planowania przestrzennego, energetyki czy transportu.
„Niestety mieszkańcy często nie mają świadomości, że taki dokument powstaje lub już istnieje w gminie. Lokalna społeczność w wielu przypadkach nie zdaje sobie również sprawy z tego, że właściwie przygotowany PGN mógłby przyczynić się poprawy warunków ich życia. Gminy tworzą te plany po raz pierwszy i niestety nie zawsze są one właściwie opracowane. Plusem jest to, że można je aktualizować i uzupełniać. Dlatego warto się z nimi zapoznawać, przekazywać urzędnikom swoje opinie, budować wokół nich publiczną debatę.” – mówi koordynatorka projektu Urszula Stefanowicz z Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w większości gmin informacje o przystąpieniu do opracowania PGN opublikowano jedynie na stronach internetowych i w Biuletynie Informacji Publicznej gminy. Bardzo dobrą praktyką było tworzenie odrębnej zakładki poświęconej gospodarce niskoemisyjnej. Jednak zaledwie połowa gmin zamieściła w lokalnych mediach komunikaty odnośnie przystąpienia do przygotowania PGN, w 16 na 40 rozdano mieszkańcom ulotki, a tylko w 11 rozwieszono plakaty. Spotkania informacyjne zorganizowano jedynie w ¼ badanych gmin (10).
„Podstawową formą angażowania mieszkańców w opracowywanie Planów Gospodarki Niskoemisyjnej były badania ankietowe, które przeprowadzono w 28 gminach. Dotyczyły one głównie inwentaryzacji zużycia energii i emisji CO2. Lokalnej społeczności nie pytano, jak ich zdaniem powinien wyglądać PGN. W 19 gminach badanie ankietowe obejmowało kwestie dotyczące planowanych inwestycji, co można uznać za możliwość zgłaszania potrzeb lub pomysłów w obszarze OZE i efektywności energetycznej.” – zaznacza Agata Golec z Instytutu na rzecz Ekorozwoju.
Maja Wiśniewska z Fundacji Greenmind dodała, że 35% gmin nie przeprowadziło konsultacji społecznych projektu PGN, a w ponad połowie podjęto decyzję o odstąpieniu od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Zaledwie 20% kontrolowanych samorządów informowało o konsultacjach społecznych poza swoją stroną internetową i BIP zwiększając w ten sposób szanse na większy udział mieszkańców. Tylko 8 gmin opublikowało raport z przeprowadzonych konsultacji.
„Najlepszym podsumowaniem całego badania będzie teoria 4xC: change (zmiana), comitment (zaangażowanie), creativity (kreatywność), civil society/citizens (społeczeństwo obywatelskie/mieszkańcy). Cały ten projekt koncentruje się wokół zmiany. Pytając ludzi o to, czy chcą zmian, przeważnie odpowiadają «tak». Natomiast jeśli zapytamy kogoś, czy «Ty chcesz się zmienić», odpowiedź brzmi «nie». Powinniśmy więcej wymagać od samych siebie, a nie tylko liczyć na innych.” – podkreślił Christoffer Ringnes Klyve z norweskiej organizacji Framtiden i våre hender.
Klyve zaznaczył, że trzy kolejne sformułowania są związane z sukcesem, dobrą praktyką czy ogólnie pojętą aktywnością. Stwierdził, że kluczowe w całym procesie jest dobrowolne zaangażowanie wynikające z przekonania, że zmiana jest potrzebna i korzystna. Przeciwieństwem jest zrobienie PGN tylko z powodu odgórnego nakazu lub liczenie na uzyskanie dofinansowania w związku z jego opracowaniem, pomimo że plan ma się nijak do ogólnej strategii gminy. Przedstawiciel Framtiden i våre hender odniósł się również do kreatywności, zaznaczając, że nie można robić planów według jednego schematu, nie dostosowując go do potrzeb gminy. Należy myśleć nieszablonowo, wyjść poza przyjęte ramy i zastanowić się nad niestandardowymi rozwiązaniami.
„Ostatnim elementem układanki są mieszkańcy. Tutaj należy odpowiedzieć na pytania, w jaki sposób władze gminy mogą włączyć lokalną społeczność w proces tworzenia i wdrażania PGN oraz jakie kwestie najbardziej ją interesują. Plan akceptowalny społecznie będzie miał większą szanse na powodzenie.” – podsumował Christoffer Ringnes Klyve z norweskiej organizacji Framtiden i våre hender.
Przeprowadzone w 40. gminach kontrole służyły przetestowaniu funkcjonalności Narzędzia Kontroli Obywatelskiej Planów Gospodarki Niskoemisyjnej (NKO).
„Przygotowując nasze narzędzie staraliśmy się określić jednoznaczne kryteria oceny całego procesu tworzenia PGN w trzech głównych obszarach. Pierwszy to informowanie. Ludzie zaangażują się w proces, jeżeli zostaną dobrze poinformowani i widzą sens tego zaangażowania. Druga to włączanie społeczności lokalnej w tworzenie PGN oraz jego późniejsze wdrażanie i ocenę tego, jak przebiega. Trzecim kryterium jest jakość samego dokumentu. Szczegółowe wytyczne do przeprowadzenia badania zostały zamieszczone w «Podręcznej instrukcji do NKO»" – podsumował dr. hab. Zbigniew Karaczun, prof. SGGW, wiceprezes Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego.
Narzędzie oraz kontrole w 40. gminach na terenie całej Polski zostały wykonane w ramach projektu „Kontrola obywatelska na wdrażaniem polityki niskoemisyjnej”, realizowanego przez Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki we współpracy z Instytutem na rzecz Ekorozwoju oraz norweską organizacją Framtiden i våre hender, w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Zapraszamy do zapoznania się z materiałami dodatkowymi:
- Raportem pt. "Rola społeczności lokalnej w rozwoju gospodarki niskoemisyjnej",
- Broszurą, zawierającą proste wyjaśnienia złożonych procesów,
- Podręczną instrukcją obsługi Narzędzia Kontroli Obywatelskiej,
- Narzędziem Kontroli Obywatelskiej PGN (NKO).
Prezentacje prelegentów:
- Wprowadzenie - dr. hab. Zbigniew Karaczun, prof. SGGW, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki
- Charakterystyka Narzędzia Kontroli Obywatelskiej - Urszula Stefanowicz z Polskiego Klubu Ekologicznego; Ewa Świerkula z Instytutu na rzecz Ekorozwoju
- Podsumowanie wyników kontroli przeprowadzonych w 40 gminach z całej Polski - Agata Golec, Instytut na rzecz Ekorozwoju; dr Marta Maja Wiśniewska, Fundacja Greenmind; Adriana Skajewska, Stowarzyszenie LGD Zielone Sąsiedztwo; dr. hab. Zbigniew Karaczun, prof. SGGW, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki
- Experiences from Norway - Christoffer Klyve, Framtiden i våre hender.
Więcej na temat projektu - https://www.pkeom.pl/pgn