W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele samorządów oraz organizacji pozarządowych zajmujących się tematyką transportową, a także specjalizujących się we wzmacnianiu dialogu społecznego. Dyskutowano nad rekomendacjami dla samorządów odnośnie dialogu z mieszkańcami i mieszkankami miast w sprawie tworzenia stref czystego transportu. W ocenie Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego dialog jest jednym z najistotniejszych elementów procesu tworzenia SCT. Podczas spotkania przedstawione były rekomendacje wypracowane wcześniej w gronie organizacji pozarządowych, a przedstawiciele samorządów zostali zaproszeni do komentowania.
Wybrane opinie, które warto wziąć pod uwagę
Zmiany w przepisach to nie tylko nowe możliwości tworzenia stref, ale też większa odpowiedzialność za to, żeby proces konsultacyjny, który miasto chce przeprowadzić, był bardziej rzetelny i skuteczny, żeby naprawdę angażował mieszkańców. Są mieszkańcy, którzy nic nie wiedzą o SCT, ale są też tacy którzy je kojarzą, ale niestety negatywnie, jako strefy wykluczenia (zwykle ponieważ to właśnie usłyszeli o pierwszej nieudanej próbie tworzenia SCT w Krakowie). Nie da się całkowicie uniknąć głosów sprzeciwu. Można je moderować i łagodzić, ale nie można oczekiwać, że znikną całkowicie, a przynajmniej nie do czasu, kiedy SCT zacznie się sprawdzać w praktyce (jeśli będzie sprawnie i we właściwy sposób wdrożona).
Strefy czystego transportu są tworzone dla mieszkańców, a w związku z tym powinni oni współuczestniczyć w kształtowaniu zasad funkcjonowania i granic stref. Angażowanie ich od początku procesu ma wymiar edukacyjny, zmniejsza niezadowolenie i łagodzi spory, ponieważ stają się podmiotami zmiany i czują się wysłuchani.
Ważne jest przygotowanie rzetelnych, szeroko uzasadnionych argumentów za tworzeniem SCT, przedstawianie w ramach działań edukacyjnych zalet i korzyści z tego rozwiązania. W narracji nie można stygmatyzować osób posiadających stare auta, ale warto kłaść nacisk na możliwości korzystania z alternatyw. Należy podkreślać, że strefa to część szerszej wizji zrównoważonej miejskiej mobilności, że będzie wdrażana w powiązaniu z innymi działaniami, w tym zwiększającymi dostępność i poprawiającymi jakość transportu publicznego oraz infrastruktury pieszej i rowerowej, promującymi aktywną mobilność. Potrzebny jest katalog towarzyszących działań wspierających, budujących sprawiedliwość społeczną (jeśli np. SCT będzie „zarabiać” poprzez wprowadzenie opłat za wjazd pojazdem nie spełniającym określonych norm, to środki powinny być przeznaczane nie tylko na samo utrzymanie SCT, ale też na cele wskazane przez mieszkańców związane z rozwojem aktywnej mobilności). Edukacja i zwiększenie świadomości mieszkańców przed rozpoczęciem konsultacji powinny wpłynąć na zmniejszenie liczby tych, którzy wyrażą sprzeciw.
Konieczne jest zaktywizowanie różnych grup mieszkańców, ponieważ w przypadku „kontrowersyjnych” tematów najsilniej samodzielnie aktywizują się przeciwnicy proponowanych zmian. Należy poświecić uwagę biznesowi działającemu na terenie SCT, w tym zaproponować dodatkowe narzędzia z zakresu zrównoważonej logistyki miejskiej, np. wprowadzić możliwość wykorzystania współdzielonych lub wynajmowanych długoterminowo rowerów cargo, albo dofinansowanie zakupu takich rowerów na potrzeby wykonywania dostaw ostatniej mili w strefie. Należy też zapewnić o uwzględnieniu potrzeb grup w szczególnej sytuacji, np. osób niepełnosprawnych.
Mniej zamożni mieszkańcy miast, jeśli tylko mają wybór, rzadziej poruszają się po mieście samochodem ze względu na wysokie koszty paliwa, ale jednak często go mają. Dla nich wprowadzenie SCT może oznaczać brak możliwości parkowania tym autem w pobliżu miejsca zamieszkania. Ważne jest wiec znalezienie zawczasu odpowiedzi na pytanie, co ta cześć mieszkańców ma zrobić z samochodami, które używają sporadycznie. Czy miasto będzie skłaniać ich do sprzedaży czy zapewniać miejsca do parkowania takich pojazdów poza strefą? Odpowiedzią może być tworzenie parkingów P&R do parkowania długoterminowego dla mieszkańców, ale miasto może też na przykład oferować dostęp do transportu publicznego, roweru miejskiego i carsharingu z dużymi zniżkami dla tych mieszkańców SCT, którzy z posiadania samochodu zrezygnują. Urząd może podpisać umowy w tym zakresie z firmami realizującymi w mieście usługi transportowe.
Dialog krok po kroku – jak powinien wyglądać?
Szeroko rozumiany dialog z mieszkańcami i mieszkankami to nie tylko formalne konsultacje projektów dokumentów strategicznych czy uchwał. Co do zasady dla władz miast powinien on być procesem ciągłym obejmującym następujące elementy:
a) Diagnoza – ocena sytuacji w mieście obejmująca:
- badania zanieczyszczenia powietrza ze źródeł transportowych, a szczególnie stężeń NO2 przy drogach z największym natężeniem ruchu na obszarze planowanej SCT i poza nią,
- analizę układu infrastruktury drogowej, w tym pieszej i rowerowej, organizacji ruchu oraz dostępności transportu publicznego na planowanym terenie strefy i możliwości przesiadania się na transport publiczny poza nim (węzły przesiadkowe, P&R, B&R),
- badania opinii mieszkańców (np. ankieta),
- ocenę, które grupy społeczne mogą być najbardziej zainteresowane tworzeniem SCT, które zdecydowanie przeciwne, a na które wprowadzenie SCT będzie miało największy wpływ;
b) Działania informacyjno-edukacyjne otwierające proces i towarzyszące wszystkim etapom prac nad SCT, połączone z monitoringiem reakcji mieszkańców i przygotowaniem odpowiedzi na głosy krytyczne;
c) Przedstawienie przez władze miasta w przystępny i zrozumiały sposób 2-3 możliwych wariantów zasad funkcjonowania i zakresu SCT oraz zebranie opinii głównych grup interesariuszy na ich temat, udzielenie odpowiedzi na głosy krytyczne, w tym w kwestiach wrażliwych społecznie;
d) Przygotowanie i przedstawienie konkretnego projektu uchwały dot. SCT, z wykorzystaniem opinii zebranych podczas przedstawiania wariantów;
e) Przeprowadzenie formalnych konsultacji (element obligatoryjny, minimalne wymogi określone w ustawie, ale warto wyjść poza nie);
f) Informacja zwrotna - przygotowanie i przedstawienie raportu z konsultacji z pełną informacją, jakie uwagi zgłoszono, czy je uwzględniono, czy nie i dlaczego;
g) Przyjęcie uchwały i kontynuacja działań informacyjno-edukacyjnych, w tym z większym natężeniem w pierwszym okresie co najmniej paru miesięcy po wprowadzeniu strefy, a także przed i po każdej zmianie zaplanowanej zmianie zasad funkcjonowania SCT oraz przed i po każdym jej poszerzeniu;
h) Monitoring i weryfikacja w trakcie wdrażania - optymalnie powinny obejmować wspomniany powyżej ciągły monitoring emisji NO2 na terenie SCT i poza nią, rozpoczęty jeszcze przed wejściem w życie strefy, a także okresową ocenę skuteczności, zbieranie opinii i uwag mieszkańców (w tym dotyczących pojawiających się wcześniej nie przewidzianych problemów). Na tej podstawie powinna być przeprowadzana okresowa weryfikacja i w razie potrzeby korekta obowiązujących zasad funkcjonowania SCT. Wyniki monitoringu i weryfikacji powinny być jawne – publikowane w formie corocznych raportów. Przydatne byłoby także upublicznianie na bieżąco danych dotyczących zanieczyszczenia powietrza (stężeń NO2).
Więcej o komunikacji i formalnych konsultacjach
Przydatne sposoby komunikacji to m.in. specjalna zakładka na stronie urzędu, odsyłające do tej strony plakaty i inne formy krótkich ogłoszeń na przystankach, w środkach komunikacji i na powierzchniach reklamowych na rowerach miejskich, artykuły i wypowiedzi w lokalnych mediach, materiały w mediach społecznościowych, w tym infografiki, spotkania life na Facebooku, punkty informacyjne na miejskich wydarzeniach.
Ważne, by formalne konsultacje były odpowiednio długie i przeprowadzone z wykorzystaniem różnych metod, co najmniej kilku, nie tylko tradycyjnych, ale też np. kawiarni obywatelskich, spacerów badawczych czy monitorowania reakcji na informacje o SCT w mediach społecznościowych. Przydatne są to spotkania z reprezentantami konkretnych grup mieszkanek i mieszkańców, mogącymi prezentować różne opinie, np. radą seniorów, młodzieżową radą miasta, samorządami uczelnianymi, radami osiedli. Do niestandardowych narzędzi konsultacyjnych, które mogą być przydatne, należy też narada obywatelska. Jest to rodzaj panelu obywatelskiego w mikroskali, mniejszy, tańszy i szybszy. Obejmuje 3-4 dni spotkań i kilkunastu wylosowanych uczestników (stanowiących reprezentatywną grupę mieszkańców różnej płci i w różnym wieku, z różnych grup społecznych i dzielnic itd.). Jest im przekazywana wiedza, a później prowadzona jest dyskusja, podczas której dzielą się wnioskami, a następnie tworzą rekomendacje. Uczestnicy są wynagradzani, by utrzymać ich udział i zaangażowanie od początku do końca procesu, ale nie są to wynagrodzenia szczególnie duże.
Należy podkreślić, że uczestnicy konsultacji powinni otrzymać informacje zwrotne na temat tego, czy ich uwagi zostały uwzględnione czy odrzucone, z wyjaśnieniem. Ważne, by mieli poczucie, że zostali wysłuchani. Ponadto ani dialog z mieszkańcami, ani działania edukacyjno-informacyjne nie mogą kończyć się wraz z przyjęciem uchwały. Prowadzenie monitoringu reakcji mieszkańców i zbieranie ich uwag na temat strefy już w trakcie jej funkcjonowania może być pomocne przy okresowej weryfikacji i wprowadzaniu ewentualnych korekt.
Dialog z mieszkańcami w sprawie strefy czystego transportu. Rekomendacje NGO - TUTAJ