W sumie w ciągu trzech lat na siedem szczególnie dużych megaprojektów – Rail Baltica, tunel bazowy pod przełęczą Brenner w Alpach, tunel Lyon Turyn, linia dużych prędkości Porto Lizbona, tunel Fehmarnbelt, Y Vasca i Stuttgart 21 – przeznaczono łącznie 6,6 mld euro. Większość z tych wielkoskalowych prac ma fundamentalne znaczenie dla budowy zintegrowanej sieci kolejowej w Europie. Jednak autorzy raportu T&E we wnioskach podkreślają, że w przyszłości należy kłaść mniejszy nacisk na megaprojekty, ponieważ prowadzą one do ciągłego niedoboru środków CEF w stosunku do potrzeb. W jednym z ostatnich konkursów w ramach instrumentu "Łącząc Europę" łączna wartość złożonych wniosków była trzykrotnie wyższa od całkowitego dostępnego budżetu. Ponadto megaprojekty są bardzo czasochłonne i w niewystarczającym stopniu pomagają w osiągnieciu kamieni milowych.
Skupienie się na megaprojektach ma szczególnie niepokojący wpływ na rozwój ERTMS - Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym, stworzonego w celu ujednolicenia sterowania ruchem w UE, zapewniającego interoperacyjność dzięki cyfrowej transmisji danych i zestandaryzowanej sygnalizacji. Wdrożenie tego sytemu ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia połączeń transgranicznych i poprawy przepustowości na istniejących liniach. Na tę kluczową modernizację infrastruktury w latach 2021–2023 przeznaczono jedynie 0,7 mld euro, co stanowi 3 proc. puli środków na transport w ramach instrumentu "Łącząc Europę" na ten okres. Chociaż według wstępnych danych finansowanie ERTMS w ramach instrumentu "Łącząc Europę" ma znacznie wzrosnąć w 2024 r., nadal pozostaje ono w tyle za wieloma innymi modernizacjami i otrzymuje mniej niż połowę całkowitych środków przeznaczonych na elektryfikację. Jest tak pomimo konieczności zintegrowania ERTMS z siecią bazową TEN-T do 2030 r., a niektóre kraje, takie jak Niemcy, Francja i Polska, jak dotąd wdrażają ten system bardzo powoli.
Jeśli więcej projektów kolejowych w danym kraju otrzyma finansowanie, więcej Europejczyków będzie miało dostęp do lepszych połączeń kolejowych. Skupienie się na krótko- i średnioterminowych działaniach poprawiających sieć kolejową jest najszybszym sposobem na przyciągnięcie większej liczby osób do pociągów.
Carlos Rico, specjalista ds. polityki kolejowej w T&E, powiedział: "Megaprojekty pomogły nadać kolei impuls rozwojowy, którego potrzebuje, ale drenują zasoby z innych ważnych części sieci kolejowej. UE musi zaradzić tej nierównowadze i dopilnować, by instrument "Łącząc Europę" wspierał wszystkie niezbędne modernizacje wzdłuż korytarzy TEN-T, a zwłaszcza przyspieszone wdrażanie ERTMS. Finansowanie w 2024 r. po raz pierwszy było zaplanowane tak, by zapewnić dobrą równowagę finansowania między megaprojektami a ERTMS. Przyjęte rozwiązanie może posłużyć jako wzór dla kolejnego instrumentu "Łącząc Europę".
W czasie, gdy toczą się prace nad kolejnym wieloletnim budżetem UE, T&E szacuje, że zwiększenie budżetu kolejowego w ramach instrumentu "Łącząc Europę" o 25 proc. podwoiłoby środki dostępne na kluczowe modernizacje. Priorytetowe traktowanie tych podstawowych ulepszeń nie zagroziłoby istniejącym megaprojektom i nadal pozostawiłoby miejsce na nowe, w przypadkach, gdy będą one niezbędne.
Ponowne skupienie się na mobilności wojskowej stanowi również okazję do zwiększenia przewozów pasażerskich w ruchu kolejowym przy jednoczesnym przygotowaniu na potencjalne sytuacje zagrożenia związanego z wystąpieniem agresji zewnętrznej. Na przykład ERTMS nie otrzymał żadnego finansowania w ramach budżetu na mobilność wojskową w ramach instrumentu "Łącząc Europę". Włączenie ERTMS do planowanych zaproszeń do składania wniosków o finansowanie mobilności wojskowej mogłoby zwiększyć cyberodporność europejskiej infrastruktury kolejowej.
Carlos Rico podsumował: "Rozwój kolei ma zasadnicze znaczenie dla europejskiej gospodarki i obronności, ale finansowanie musi iść w parze z celami infrastrukturalnymi. W budżecie UE, planie dotyczącym kolei dużych prędkości oraz strategii mobilności wojskowej należy priorytetowo traktować kluczowe modernizacje i projekty podwójnego zastosowania.”
Raport „Łącząc europejskie koleje”, w języku angielskim, jest dostępny na stronie T&E.
Źródło: T&E