Strefy czystego transportu (SCT w Polsce, a w innych europejskich krajach LEZ, czyli ang. low-emission zones) to jedno z najskuteczniejszych narzędzi służących poprawie jakości powietrza w miastach. Emisje generowane przez transport drogowy mają znaczący udział w zanieczyszczaniu powietrza na terenach miejskich w całej Unii Europejskiej. Jednak pomimo efektywności tego narzędzia, Komisja Europejska nie uwzględniła LEZów w przeglądzie dyrektywy w sprawie jakości powietrza 2008/50/WE (ang. Ambient Air Quality Directive), w skrócie AAQD.
Propozycję rewizji regulacji Komisja Europejska opublikuje już wkrótce, 26 października. Ma ona zaostrzyć normy jakości powietrza w odpowiedzi na nowe wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opublikowane w 2021 roku. WHO rekomenduje obecnie limity stężeń zanieczyszczeń na poziomie 10 µg/m³ dla dwutlenku azotu (NO2) i 5 µg/m³ dla pyłu zawieszonego PM2,5.
Badania Kampanii na rzecz Czystych Miast dowodzą, że wytyczne są możliwe do spełnienia, pod warunkiem, że prawodawcy wezmą pod uwagę wszystkie dostępne możliwości, w tym strefy niskiej emisji (polskie strefy czystego transportu) oraz strefy bezemisyjne. Dla przykładu, w Amsterdamie przewiduje się, że wprowadzenie strefy bezemisyjnego transportu (ang. zero-emission zone, ZEZ) obniży poziom NO2 do 14,4 µg/m³, co samo w sobie bardzo zbliży miasto do zalecanego przez WHO poziomu 10 µg/m³.
Jakość powietrza bezpośrednio wpływa na jakość i długość życia mieszkanek i mieszkańców europejskich miast. Jeśli zostaną spełnione normy proponowane przez WHO, w europejskich miastach można by uniknąć około 57 000 przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem NO2 i prawie 110 000 przedwczesnych zgonów związanych z obecnością w powietrzu pyłów PM2,5 (1).
Różnica miedzy wytycznymi WHO a obecnym stanem powietrza w europejskich miastach jasno pokazuje, że Europa nadal ma wiele do zrobienia, aby właściwie zadbać o jakość powietrza i zdrowie obywatelek i obywateli. Dlatego Kampania na rzecz Czystych Miast wzywa do wprowadzenia do dyrektywy proponowanych przez WHO limitów, a także do uwzględnienia znaczenia stref nisko- i zeroemisyjnych w ocenie regulacji jako skutecznego narzędzia ograniczania emisji zanieczyszczeń. Ich pominięcie postrzega jako straconą szansę.
Barbara Stoll, dyrektor Kampanii na rzecz Czystych Miast, mówi: "Aktualizacja przepisów UE dotyczących czystego powietrza jest jedyną w swoim rodzaju okazją do zdecydowanego zmniejszenia toksycznego zanieczyszczenia powietrza na całym kontynencie. Nasze badania potwierdzają, że strefy niskiej emisji działają i funkcjonują już w 320 europejskich miastach. Wzywamy prawodawców UE do uwzględnienia dostępnych mocnych dowodów na ich skuteczność przy ustalaniu nowych limitów zanieczyszczenia powietrza. Jest to sposób, aby uniknąć poważnych skutków zdrowotnych zanieczyszczenia powietrza, jak również setek tysięcy przedwczesnych zgonów każdego roku."
Jak się okazuje, na tych terenach miast, do których dostęp dla najwyżej emisyjnych samochodów jest ograniczony za pomocą LEZów, odnotowano zmniejszenie stężenia dwutlenku azotu (NO2) o około 20%, w różnych warunkach. W centrum Londynu po rozszerzeniu strefy ultra niskiej emisji (ULEZ) w 2019 roku ta wartość sięgnęła 44%. Prognozy redukcji NO2 w innych miastach prezentują się następująco: Bruksela (do -33%) i Paryż (-24%). Te liczby potwierdzają silny potencjał redukcji emisji przez strefy. Raport pokazuje również, że strefy mogą poprawić jakość powietrza na obszarach poza strefą i przed jej pełnym wdrożeniem.
Jeszcze większe korzyści może przynieść wprowadzenie stref o zerowej emisji (ZEZ), które dopuszczają wyłącznie ruch pieszy i rowerowy oraz korzystanie z pojazdów o zerowej emisji. Przewiduje się, że ZEZ w Oksfordzie i Amsterdamie zmniejszą emisje tlenków azotu (NOx) związane z ruchem drogowym o ponad 95%.
Dodatkowym pozytywnym efektem wprowadzania dobrze zaprojektowanych stref niskoemisyjnych może być zmniejszanie natężenia ruchu na miejskich ulicach – część kierowców może przesiąść się na transport publiczny, na krótszych dystansach częściej chodzić i jeździć na rowerze lub częściej rezygnować z podróży. Jedno z badań obejmujące przegląd 70 studiów przypadku wykazało, że w połowie tych przypadków ruch zmniejszył się o 11% (2). Oczywiście wpływ na ten efekt mają też inne czynniki, takie jak jakość usług transportu publicznego, infrastruktury pieszej i rowerowej.
Wcześniejsze badania z lipca 2022 roku pokazały, że liczba LEZs w Europie jest znacząca i szybko rośnie. Obecnie działa 320 stref w 15 krajach, co stanowi wzrost o 40% w stosunku do poziomu z 2019 roku. Przewiduje się, że do 2025 roku będzie ich w Europie ponad 500.
Badanie: Kwantyfikacja wpływu stref nisko- i zeroemisyjnych: Przegląd dowodów – TUTAJ
Przypisy:
(1) Khomenko et al. (2021). Wpływ na zdrowie nowych wytycznych WHO dotyczących jakości powietrza w miastach europejskich. https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(21)00288-6/fulltext
(2) S. Cairns et al. (2022). Znikający ruch drogowy? Dotychczasowa historia. Opublikowane w: Proceedings of the Institution of Civil Engineers - Municipal Engineer 2002 151:1, 13-22. https://www.icevirtuallibrary.com/doi/10.1680/muen.2002.151.1.13