Wydarzenie zostało zorganizowane przez Gdański Uniwersytet Medyczny[1] i Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych (PTPZ)[2]. W imieniu uczelni otworzył je prorektor ds. studenckich dr hab. Tomasz Smiatacz, a w imieniu stowarzyszenia wystąpił jego przewodniczący dr Piotr Popowski.
Kontekst w jakim została zorganizowana konferencja jest powszechnie znany. Zanieczyszczenie powietrza to najpoważniejsze środowiskowe zagrożenie zdrowotne w Europie, prowadzące każdego roku do ponad 400 000 przedwczesnych zgonów w UE.[3] Śmiertelność i zachorowalność spowodowane zanieczyszczeniem powietrza obniżają dobrobyt obywateli, generują koszty zdrowotne, bezpośrednie, np. związane z hospitalizacją, a także pośrednie wynikające z zachorowalności, umieralności czy nieobecności w pracy.
Naukowcy zaczynają także pisać o prawdopodobnym związku zanieczyszczenia powietrza z pandemią COVID-19. Osoby z chorobami współistniejącymi gorzej radzą sobie z wirusem, częściej też dochodzi do ich zgonów. Ponadto wśród chorób współistniejących są także i te, które stanowią efekt ekspozycji na złej jakości powietrze.
Globalnie zanieczyszczenie powietrza jest uważane za czwartą co do wielkości przyczynę zgonów wśród wszystkich zagrożeń dla zdrowia. Wyprzedza jedynie nadciśnienie, dietę i palenie (Health Effects Instytute, 2018).
Konferencji, w intencji organizatorów, miał towarzyszyć pozytywny przekaz dotyczący tego, że można i trzeba działać, by zapracować na powietrze lepszej jakości. Moderatorka wydarzenia dr Lubomira Wengler (PTPZ) zaproponowała motto wyrażające ten przekaz, tj. cytat z wypowiedzi prof. Tadeusza Zielonki, przewodniczącego Koalicji Lekarzy i Naukowców na Rzecz Czystego Powierza: ”To nieprawda, że w metropoliach powietrze musi być brudne. To, czy będziemy oddychać zdrowym powietrzem, zależy wyłącznie od nas, od naszej świadomości, postawy i determinacji w podejmowaniu trudnych wyborów. Nie możemy już dłużej odkładać tego problemu na potem. Musimy to zrobić dziś”[4].
Podczas konferencji zaprezentowano „Manifest dla zdrowego transportu po-Covid 19\"[5], który został zredagowany przez międzynarodową koalicję profesjonalistów medycznych, zaniepokojonych wpływem transportu drogowego na jakość powietrza, a co za tym idzie na zdrowie. Udostępniono go w Internecie do podpisu przez innych profesjonalistów medycznych (szeroko pojętych, także studenci nauk medycznych i nauk o zdrowiu). Podpisy będą zbierane również w 2021 roku. Manifest wzywa decydentów do pilnego zajęcia się kwestią zanieczyszczeń transportowych. Dr Lubomira Wengler wezwała uczestników do adresatów do złożenia podpisu pod tym dokumentem.
Wydarzenie obejmowało także omówienie dwóch obszernych analiz. Pierwszą z nich był raport „Koszty zdrowotne zanieczyszczenia powietrza w miastach europejskich w powiązaniu z transportem”[6], który został przedstawiony przez dr Lubomirę Wengler. Wykonała go holenderska niezależna instytucja doradcza i badawcza CE DELFT na zamówienie koordynowanego przez organizację EPHA (European Public Health Alliance) konsorcjum organizacji pozarządowych z 10 krajów UE. Jedną z tych organizacji było Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych.
Należące do największych tego rodzaju przedsięwzięć badanie objęło 432 duże miasta europejskie, w tym 35 miast polskich. Oszacowano w nim wartość pieniężną leczenia, przedwczesnej śmierci, utraconych dni roboczych i innych kosztów zdrowotnych spowodowanych przez trzy substancje zanieczyszczające powietrze: pył zawieszony (PM), ozon (O₃) i dwutlenek azotu (NO₂). Badania były przeprowadzane na „cudzych” danych: Eurostat i Audit Urban.
Podstawowe wnioski raportu, ze szczególnym uwzględnieniem tych dotyczących Polski:
- Pięć miast o najwyższych kosztach społecznych to Londyn (11,38 mld euro), a następnie Bukareszt (6,35 mld euro), Berlin (5,24 mld euro), Warszawa (4,22 mld euro) i Rzym (4,11 mld euro).
- W wielu miastach w Bułgarii, Rumunii i Polsce koszty społeczne związane ze zdrowiem wynoszą od 8 do 10% uzyskiwanych dochodów. Większość z tych kosztów związana jest z przedwczesnymi zgonami: w 432 badanych miastach średni udział śmiertelności w całkowitych kosztach społecznych wynosi 76,1%.
- W ramach 25 miast zajmujących najwyższe pozycje pod względem wysokości kosztów związanych z zanieczyszczeniem powietrza w 2018 znalazły się miasta polskie: Warszawa (4 miejsce, 4,222,683,712 euro); Metropolia Śląska (6 miejsce – ponad 3,596,193,823 euro); Kraków (22 miejsce, 1,490,117,352 euro); Wrocław (25 miejsce, 1,239,552,247 euro).
- Niestety polskie miasta należą do najbardziej zanieczyszczonych. Wśród objętych badaniem miast z największym stężeniem pyłów PM2.5 znalazły się Bielsko-Biała, Metropolia Śląska, Kraków i Rybnik, a w przypadku zanieczyszczenia PM10 – Rybnik i Pabianice.
- Na listę 10 miast z najwyższym udziałem kosztów społecznych zanieczyszczenia powietrza w PKB trafiły Aglomeracja Śląska (3 miejsce, 8,6%), Bielsko-Biała (5 miejsce, 8,6%), Rybnik (7 miejsce, 8,5%) i Kraków (9 miejsce, 8,1%). Żadne polskie miasto nie znalazło się natomiast wśród 10 miast z najniższym udziałem tych kosztów w PKB.
Specjalizująca się w szeregu zagadnień z zakresu zdrowia publicznego mgr Daria Mirosławska przedstawiła analizę ankiet skierowanych do dużych miast (> 100 000 mieszkańców) dotyczącą działań, jakie miasta podejmują lub chcą w przyszłości podjąć w celu poprawy jakości powietrza na ich terytoriach[7]. Odpowiedzi na pytania udzieliło 31 miast z 50 zaproszonych do udziału w badaniu. Aż 12 spośród nich nie były znane skutki, jakie powoduje zanieczyszczone powietrze, a 19 miast nie znało kosztów poniesionych z tytułu zanieczyszczonego powietrza. Warto również zauważyć, że 15 z 31 miast nie badało oczekiwań mieszkańców odnośnie walki z zanieczyszczonym powietrzem.
Oprócz prezentacji wymienionych wyżej dokumentów, konferencja obejmowała także wystąpienia dot. źródeł zanieczyszczenia powietrza, roli transportu drogowego w zanieczyszczaniu powietrza, związku między jakością powietrza a zdrowiem, przedstawieniu rozwiązań proekologicznych, np. dobrych praktyk w kształtowaniu infrastruktury transportowych w wybranych miastach.
Radca prawny Miłosz Jakubowski z Fundacji Frank Bold podjął się przedstawienia w telegraficznym skrócie prawnego kontekstu ochrony środowiska przed zanieczyszczenia. Urszula Stefanowicz z Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego zaprezentowała dobre praktyki w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeń transportowych w miastach. Prof. dr hab. Waldemar Wardencki z Politechniki Gdańskiej z perspektywy chemika wykazał na liczbach i w oparciu o szereg dokumentów naukowych wpływ transportu drogowego na jakość powietrza atmosferycznego w aglomeracjach miejskich.
Dr Tadeusz Jędrzejczyk z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego przybliżył uczestnikom społeczne uwarunkowania transformacji w kierunku powietrza wolnego od zanieczyszczeń oraz organizacji społeczności lokalnej na rzecz zdrowego powietrza. Podczas swojego referatu pochylił się m.in. nad konstrukcją budżetów obywatelskich podkreślając, że można je tworzyć w taki sposób, by uwzględniały również działanie na rzecz poprawy jakości powietrza.
Weronika Michalak z HEAL Polska bardzo plastycznie, w zwartej wypowiedzi zaprezentowała skutki zdrowotne zanieczyszczeń powietrza. Z kolei dr Łukasz Adamkiewicz z European Clean Air Center opowiedział o zewnętrznych kosztach zdrowotnych niskiej emisji dla mieszkańca Polski.
Podczas konferencji miały też miejsce m.in. wystąpienia dwóch naukowców z GUMedu – dr Michał Brzeziński mówił o otyłości i nadwadze w kontekście zanieczyszczenia powietrza, a lekarz i psychoterapeutka Aleksandra Jastrzębowska o zaburzeniach psychicznych oraz neurologicznych wywoływanych przez niskiej jakości powietrze. Oboje podkreślili, że nie ma pewności co do istnienia powyższych związków.
Wyniki swoich badań dot. uprawiania sportu w kontekście świadomości zanieczyszczenia w czasie pandemii COVId-10 wyłożył student trzeciego roku Wydziału Lekarskiego GUMed, Wojciech Nazar. Jego badanie jest szczególnie ciekawe, bo nastawione na zwiekszenie świadomości społecznej co do tego, że podczas uprawiania sportu, powszechnie rekomendowanego przez lekarzy i świat nauki, należy zwracać uwagę także na środowisko (w tym jakość powietrza), w którym jest on uprawiany.
dr Jarosław Greser z Fundacji „My Pacjenci przedstawiał stanowisko pacjentów wobec transportu zanieczyszczającego powietrze. Natomiast Kamil Pluskwa-Dąbrowski, prezes Federacji Konsumentów, dowodził, że konsumenci potrzebują informacji o znaczeniu ich zakupów w kształtowaniu zrównoważonego podejścia do środowiska, w tym powietrza. Konferencję zwieńczyła dyskusja z odpowiedziami na pytania zadane przez uczestników.
Wydarzenie podsumował dr Piotr Popowski (PTPZ). Podkreślił, że dialog podczas spotkania skupiał się na przełamywaniu barier, które przeszkadzają w tworzeniu zdrowszego środowiska do życia i że konieczne jest poszukiwanie przywództwa lepszej jakości, by skutecznie prowadzić ku ekologicznej transformacji społeczeństwa. W jego ocenie Europejski Zielony Ład daje nadzieję na przekraczanie granic państw w poszukiwaniu optymalnych rozwiązań dla Europy i reszty świata.
Przypisy:
[2] https://www.ptpz.pl/zdrowe-powietrze/
[3] https://www.ptpz.pl/wp-content/uploads/2020/12/Komisja-Europejska-Komunikat-Prasowy.pdf
[4] https://www.pkeom.pl/gigantyczne-koszty-zanieczyszczenia-w-miastach-europy-polska-w-czolowce
[5] https://www.ptpz.pl/wp-content/uploads/2020/12/Medics4CleanAir-PL.pdf, zbieranie podpisów - https://medics4cleanair.eu/sign-our-manifesto/
[6] Raport - https://www.ptpz.pl/wp-content/uploads/2020/12/Raport-CE-Delft-01.pdf, streszczenie w j. polskim - https://www.ptpz.pl/wp-content/uploads/2020/12/Streszczenie-raportu-CE-DELFT.pdf
[7] https://www.ptpz.pl/wp-content/uploads/2020/12/Polskie-Miasta-dla-Zdrowego-Powietrza-cz-III.pdf
Autorzy:
dr Piotr Popowski, adiunkt w Zakładzie Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Wydział Nauk o Zdrowiu GUMED
mgr Daria Mirosławska, koordynatorka programu UCK 6-1O-14 dla zdrowia, doradca w programie Reducing health harmful transport emissions in European cities 2019-2020
dr Lubomira Wengler, radca prawny, koordynatorka projektu Reducing health harmful transport emissions in European cities 2019-2020
#CleanAirHealthyCities
@zdrowepowietrze