W swym nowym raporcie „Koszty zdrowotne zanieczyszczenia powietrza, ponoszone przez miasta europejskie, a generowane przez transport”[2], CE Delft podkreśla i przelicza na pieniądze koszty społeczne związane z utratą zdrowia mieszkańców 432 miast europejskich, w tym ich leczeniem, przedwczesną śmiercią, straconymi dniami pracy i innymi kosztami zdrowotnymi spowodowanymi transportowymi zanieczyszczeniami powietrza. Za ten stan odpowiadają przede wszystkim: pył zawieszony (PM), ozon (O₃) i dwutlenek azotu (NO₂).
Zanieczyszczenie powietrza jest jak kurtyna smogowa [3], dzieląca Europę i pogłębiająca nierówności zdrowotne. Obciążenie jest większe w regionie Europy Południowo-Wschodniej oraz w Europie Środkowej i Wschodniej [4]. Społeczności zamieszkujące te regiony chcą zmian i są gotowe do podjęcia wyzwania - ostatnie sondaże dowodzą, że przytłaczająca większość ludzi w Polsce i Bułgarii domaga się zaostrzenia regulacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza [5].
W ramach Europejskiego Zielonego Ładu, Komisja Europejska zamierza przyjąć „Plan działania UE na rzecz ambicji dążenia do zerowego zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby”[6]. Właściwa reakcja na problem zanieczyszczenia mogłaby dać Europejczykom największe szanse na uwolnienie ukrytego potencjału Europy w zakresie poprawy zdrowia i dobrostanu populacji, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony klimatu i środowiska, nie pozostawiając nikogo w tyle.
Szanse dla klimatu i zdrowia wynikające ze stopniowego wycofywania węgla lub wykorzystania reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) i nowej strategii „od pola do stołu” w celu zwalczania zanieczyszczeń pochodzących z sektora rolnego, przyczyniając się jednocześnie do stworzenia odpornego systemu żywnościowego, który jest w stanie zapewnić zrównoważoną żywność i bezpieczeństwo żywieniowe są ogromne. Instytucje europejskie nie wypełniają jednak przepaści między retoryką a rzeczywistością, czego przykładem jest najnowsza propozycja WPR [7].
Konieczne jest zapewnienie spójności rozwiązań z europejskim prawem klimatycznym, a także z europejskim planem walki z rakiem, podkreślając, że emisje gazów cieplarnianych również powodują powstawanie substancji rakotwórczych. Podobnie uwzględnienie celu zerowego zanieczyszczenia w polityce spójności ułatwi krajom dążenie do osiągnięcia celów Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 roku (SDGs).
Po raz kolejny, niestety, od naszych prawodawców płyną niespójne komunikaty: głosujcie na ambitne cele, ale nie na narzędzia, za pomocą których można je realizować. Parlament Europejski głosował za przyjęciem wyższych celów dla prawa klimatycznego, posłowie chcą podnieść cele redukcji emisji do 2030 roku do 60% zamiast 55% [8]. Mimo to posłowie zatwierdzili propozycję WPR, która nie zmniejszy wystarczająco emisji gazów cieplarnianych w sektorze rolnym.
Ambitne cele w zakresie zerowej emisji idą w parze z obniżeniem emisji szkodliwych dla zdrowia substancji. Zanieczyszczenie powietrza zwiększa ryzyko chorób serca, udaru, raka, demencji i cukrzycy, może wywołać nowe przypadki astmy u dzieci i uszkadza prawie każdy organ ludzkiego ciała.
W odpowiedzi na konsultacje KE the European Public Health Alliance wezwała Komisję Europejską do:
- Zapoznania się z najnowszymi dowodami naukowymi na temat szkód zdrowotnych spowodowanych zanieczyszczeniem, jako podstawy każdej przyszłej polityki;
- Rozpoznawania, monitorowania i zwalczania każdego rodzaju zanieczyszczenia;
- Zdefiniowania konkretnych działań, wiążących ramy czasowe i cele;
- Priorytetyzacji zapobiegania i środków ostrożności, aby uniknąć zanieczyszczenia u źródła;
- Uwzględniania ambicję „zero zanieczyszczeń” we wszystkich politykach UE;
- Uwzględniania obliczenia dotyczące tego, w jakim stopniu inicjatywa przyczyni się do zapobiegania rakowi w odniesieniu do Europejskiego planu walki z rakiem;
- Wspierania narzędzi prawnych, finansowych, koordynacyjnych lub promocyjnych w celu opracowania ambitnych polityk, takich jak rozwój pojazdów bezemisyjnych.
Anne Stauffer, zastępca dyrektora, Health and Environment Alliance (HEAL), pod koniec internetowego wydarzenia poświęconego ww. raportowi CE Delft, identyfikującemu koszty zdrowotne związane z zanieczyszczeniami transportowymi, podkreśliła konieczność dążenia do stworzenia silnego planu zerowego zanieczyszczenia, z warunkowymi funduszami na czyste powietrze. Zaznaczyła także, iż Komisja Europejska powinna podjąć działa na rzecz zagrożenia klimatycznego. Zapewnienie, że nasi politycy zaktywizują się w celu poprawy naszego zdrowia, środowiska i naszej planety jest ważne dla nas wszystkich.
Studium przypadku 1: Polska
Raport zawiera kompleksowy przegląd jakości powietrza w Polsce wraz z informacjami o głównych źródłach emisji, postawach społecznych, ustawodawstwie i wpływie na zdrowie. Został on przygotowany przez wielu ekspertów i zawiera informacje, które nie zostały opublikowane gdzie indziej. Raport obnaża brak wielu, niezbędnych przepisów, w tym, przepisów dotyczących stref niskiej emisji lub zakazujących i penalizujących naruszania filtrów cząstek stałych (DPF). Konstrukcja i struktura podatku akcyzowego w Polsce nie zniechęca do importu starych, zanieczyszczających samochodów. Emisje przemysłowe są istotnym problemem w niektórych miastach ze względu na brak wystarczających regulacji dotyczących poszczególnych rodzajów substancji.
Studium przypadku 2: Bułgaria
W raporcie przedstawiono tendencje w zakresie jakości powietrza w Bułgarii, omówiono podejście do inwentaryzacji emisji, zaprezentowano istniejące otoczenie regulacyjne, podsumowano obecnie dostępne opcje finansowania działań dotyczących jakości powietrza i pokazano konkretne przedsięwzięcia bułgarskich miast w zakresie zarządzania jakością powietrza. Ogólnym celem dokumentu, w oparciu o aktualny kontekst zarządzania jakością powietrza w kraju, jest określenie możliwości dalszych działań na rzecz poprawy jakości powietrza w Bułgarii.
W Raporcie oszacowano, że zanieczyszczenie PM2,5 spowodowało 13100 przedwczesnych zgonów w 2016 roku w Bułgarii. Ogólnie dostęp do danych dotyczących jakości powietrza jest ograniczony. Dopiero od 2018 roku dane dotyczące jakości powietrza stały się bardziej dostępne publicznie, ale w wielu przypadkach nie są one przedstawiane w formacie przyjaznym dla użytkownika.
Spalanie paliw stałych do ogrzewania mieszkań jest głównym źródłem emisji PM10, PM2,5 i WWA w Bułgarii. Z drugiej strony transport jest głównym źródłem emisji NO2, a elektrownie węglowe do emisji SO2. Niewystarczająca jakość komunalnych inwentaryzacji emisji jest kluczową słabością zarządzania jakością powietrza w Bułgarii. Najbardziej problematycznymi obszarami zarówno w krajowych, jak i lokalnych inwentaryzacjach emisji są emisje z ogrzewania mieszkań, a w mniejszym stopniu - emisje z transportu. W zakresie emisji do ogrzewania mieszkań brakuje wiarygodnych i aktualnych danych o ilości i rodzajach stosowanych paliw stałych, a także o liczbie użytkowników paliw stałych do ogrzewania i rodzajach stosowanych urządzeń. Jeśli chodzi o emisje z transportu, brakuje szczegółowych danych dotyczących ruchu.
Przypisy:
[1] State and Outlook 2020, European Environment Agency, https://www.eea.europa.eu/soer/2020
[2] „Health costs of air pollution in European cities and the linkage with transport”, https://www.cedelft.eu/en/publications/2534/health-costs-of-air-pollution-in-european-cities-and-the-linkage-with-transport
[3] https://epha.org/after-dieselgate-a-smog-curtain-between-east-and-west/
[6] https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12588
[7] https://www.wwf.eu/?uNewsID=987041
Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych przygotowało powyższe opracowanie na podstawie artykułu Matteo Barisione, https://epha.org/zero-pollution-ambition-what-footprint-will-europe-leave-on-our-environment/, Dostęp 19.11.2020.